Halk Kanun Teklifi Verebilir mi? Sandıkla Sınırlı Demokrasiye Cesur Bir İtiraz
Peşin söyleyeyim: Sadece seçim günü görünür olan bir vatandaşlık, eksik bir demokrasidir. “Halk kanun teklifi verebilir mi?” sorusu, tam da bu eksikliği ifşa eden sorudur. Gel, sandığın ötesine uzanan bir söz hakkını konuşalım; hem hukukî çıplak gerçekleri, hem de siyaset kültürümüzün kör noktalarını…
Çıplak Gerçek: Kanun Teklifi Yetkisi Kimdedir?
Türkiye’de Anayasa’nın “Kanunların teklif edilmesi ve görüşülmesi” başlıklı 88. maddesi, kanun teklifi yetkisini yalnızca milletvekillerine verir. Yürütmenin kanun tasarısı verme yolu da 2017 anayasa değişikliğiyle kapandı; yürütmeye bırakılan ana istisna artık bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerinin Cumhurbaşkanı tarafından Meclis’e sunulmasıdır. Yani vatandaş bireysel olarak “kanun teklifi” veremez; verebildiği şey en fazla güçlü bir talebi dile getiren dilekçedir. :contentReference[oaicite:0]{index=0}
“Dilekçe Ver, İçin Rahat Eder”: Yeter mi?
Anayasa ve 3071 sayılı Kanun, herkese TBMM’ye ve idareye yazılı başvurma (dilekçe) hakkı tanır. Evet, bu kıymetli bir güvencedir; ancak dilekçe, bağlayıcı bir yasa önerisi değildir. Komisyona sevk edilse de “görüşmek zorundasınız” diye dayatan bir mekanizma değildir. Tam da burada demokrasi ile “usulî katılım” arasındaki fark büyür: Vatandaşın sesi duyulur ama karar masasında oy veren hâlâ milletvekilidir. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Eksik Parça: Türkiye’de “Halk Teşebbüsü” Mekanizması Yok
Bazı ülkelerde “vatandaş girişimi / halk teşebbüsü” modeliyle yeterli imza toplayan yurttaşlar, parlamentoyu belirli bir metni görüşmeye zorlar. Türkiye’de böyle bir anayasal kurum yok; kavram literatürde var, bizde kurumsal karşılığı yok. Bu yokluk, temsilî demokrasi ile doğrudan katılım arasında koca bir boşluk yaratıyor. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Halk Kanun Teklifi Verebilir mi? Hukukî Duvarın Siyasi Gölgesi
“Milletvekilleri versin, halk da talep etsin” demek kulağa makul geliyor olabilir. Ama pratikte ne oluyor? Partiler arası disiplin, yoğun komisyon gündemleri ve medya gürültüsü arasında sivil talepler çoğu zaman sıraya bile giremiyor. Üstelik yürütmenin politika yapma gücü artarken, vatandaşın yasama sürecindeki doğrudan kaldıraçları sınırlı kalıyor; kanun koyma, değiştirme ve kaldırma yetkisinin TBMM’de olması, yurttaşın masadaki sandalyesinin hâlâ sembolik olduğu gerçeğini değiştirmiyor. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Eleştirelim: “Temsil” Var, “Katılım” Neden Zayıf?
Sorun, hukukî metinlerden ziyade siyaset kültürü ve süreç tasarımı. Neden mi?
— Eşikler yüksek: Vatandaş, bir konuyu gündeme sokmak için ya güçlü bir kampanya ya da iktidar içinden bir sponsor bulmak zorunda. Bu da eşit erişimi zedeliyor.
— Veri ve etki analizi şeffaf değil: Kanun tekliflerinin etki analizleri kamuoyuna anlaşılır ve karşılaştırmalı yayımlanmadığında, yurttaş geri bildirimi “duygusal” diye yaftalanabiliyor.
— Meclis takvimine sivil girdi zayıf: E-dilekçe platformları daha kapsayıcı ve bağlayıcı tasarlansaydı, komisyonların önceliklendirmesi vatandaşın gerçek gündemiyle daha uyumlu olabilirdi.
Cesur Öneriler: Sandığın Ötesinde Söz Hakkı
Hukukî çerçeveyi zorlamadan dahi yapılabilecekler var:
1) Asgarî imzalı “görüşme zorunluluğu”: Belirli sayıda e-imza toplayan dilekçelerin, ilgili komisyonda zorunlu oturumda görüşülmesi; gerekçeli cevapların açık veri olarak yayımlanması.
2) Etki analizlerinin standardı: Her kanun teklifi için toplumsal cinsiyet, çocuk, çevre ve bölgesel etki boyutlarını içeren zorunlu bir şablon.
3) Katılımcı taslak portalı: Milletvekillerinin yayımladığı taslak maddelere, sivil toplum ve uzmanların madde bazlı karşı-öneri girebildiği, sürüm takipli bir platform.
4) Bütçe istisnasını fırsata çevirmek: Zaten Cumhurbaşkanı tarafından sunulan bütçe teklifi sürecinde (istisnaî yol), yerel bütçe forumlarından Meclis komisyonlarına doğrudan veri akışı kurulması. Böylece en “teknik” metin bile vatandaşın hayatıyla bağ kurar. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Halk Kanun Teklifi Verebilir mi? Cevap Hukukta “Hayır”, Demokraside “Henüz Değil”
Bugünün hukukî tablosu net: Kanun teklifi yetkisi milletvekillerindedir; vatandaşın yolu dilekçe ve kamuoyu baskısından geçer. Yürütme yalnızca bütçe ve kesin hesap tekliflerini sunabilir; CBK’larla kanunların yerine geçemez, kanunu değiştiremez. Bu gerçek resim, bizi daha iyi bir katılım mimarisi kurmaktan alıkoymamalı. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Şimdi Söz Sende: Demokrasiye Ekstra Şerit Açalım mı?
Sence belirli sayıda imza toplanan yurttaş girişimlerinin komisyonda zorunlu görüşülmesi, siyaseti “popülizm”e mi iter, yoksa temsili meşruiyeti güçlendirir mi? Dilekçelerin bağlayıcılığını artırmak, partiler arası disipline zarar verir mi, yoksa Meclis’i topluma daha mı yaklaştırır? “Halk kanun teklifi verebilir mi?” sorusunu “Halkın söz hakkını nasıl genişletiriz?”e çevirip, aşağıda cesur fikirlerini paylaşır mısın?